Zakłady psychiatryczne w Langenhorn, Wiesloch i Lubiążu – komplementarne zespoły urbanistyczne

Zanim chorzy psychicznie jako „niegodni życia” zginęli w czasie II wojny światowej w narodowosocjalistycznej „Akcji T4”, niemiecka psychiatria słynęła nie tylko ze światowej rangi uczonych, ale też ze wspaniałych zakładów psychiatrycznych. Były one profesjonalnie zorganizowane według najnowszych osiągnięć w tej dziedzinie medycyny i – w swojej szczytowej fazie – niezwykle malowniczo zaaranżowane pod względem urbanistycznym. Niektóre z nich nasuwają skojarzenia z Howardowskim ruchem „miast ogrodów”, w Niemczech realizowanym w praktyce po utworzeniu w 1902 r. „Deutsche Gartenstadtgesellschaft”. Bezpośrednio można je wywieść ze szpitali pawilonowych, ale nie ulega wątpliwości, że tworzyły samowystarczalne osady z przemyślanymi założeniami parkowymi. Właśnie w takich zakładach (które po wojnie wznowiły swoją działalność) niezamożnym pacjentom, zarówno tym rokującym powrót do zdrowia, jak i nieuleczalnie chorym, zapewniono opiekę medyczną wraz z odpowiednią terapią i godne warunki egzystencji. Niemieckie zakłady psychiatryczne budowane od ostatniego dziesięciolecia XIX w. do lat 20. XX stulecia były ukoronowaniem zarówno dążeń lekarzy, ściśle współpracujących z architektami, do zrealizowania najlepszej tego typu placówki, jak i konsekwentnej polityki władz w celu utworzenia sieci zakładów krajowych i prowincjalnych. W rezultacie powstały niespotykane gdzie indziej zespoły urbanistyczne. Zaprezentowane w tym artykule jako przykładowe zakłady w Langenhorn, Wiesloch i Lubiążu ukazują związek układu planu, architektury budynków i założenia parkowo-ogrodowego dostosowanego do ukształtowania terenu z nowymi postępowymi metodami terapii.

Before the mentally ill, who were considered “unworthy to live”, died during World War II within the Nazis’ “Action T4”, German psychiatry was famous not only for world-renowned scholars, but also for great mental institutions. They were organized professionally according to the most recent achievements in that medical field and – in its peak phase – they were uncommonly picturesquely arranged within an urban layout. Some of them bring to mind the associations with Howard’s movement of Garden Cities, realized in practice in Germany after creating “Deutsche Gartenstadtgesellschaft” in 1902. Directly, they can be traced to pavilion hospitals, but there is no doubt that they comprised self-sufficient settlements with well thought out park sites. It was in such institutions (which resumed their operations after the war) that poorer patients, both showing the signs of recovery and the terminally ill, were provided with healthcare, including proper therapy and living conditions. German mental institutions built from 1890s to 1920s were the crowning achievement of doctors’ efforts, who closely cooperated with architects, in order to build the best facility of the kind, as well as the result of the consistent policy of the authorities to create a network of domestic and provincial facilities. As a result, unique urban complexes were created which are not to be found anywhere else. The facilities in Langenhorn, Wiesloch and Lubiąż, presented as examples, show the connection between the layout, architecture of buildings, and park and garden arrangement adjusted to the landscape of the area with new progressive methods of therapy.