Kulturotwórczy potencjał tęsknoty. Kilka refleksji filologicznych

Celem artykułu jest przywołanie znaczeń (semantycznych, kulturowych) implikowanych słowem „tęsknota” – w perspektywie diachronicznej i synchronicznej. Wychodząc od pierwotnych znaczeń rzeczownika „tęsknota” w prasłowiańszczyźnie, wskazano, że tęsknota jako pojęcie filozoficzne ukonstytuowało się dopiero w tradycji judaistyczno-chrześcijańskiej, a jej podstawą było wyobrażenie o niedoskonałości conditio humana i wynikające z niej dążeniu do osiągnięcia ideału (Stwórcy). Następnie powołując się na typologię nostalgii zaproponowanej przez rosyjsko-amerykańską teoretyczkę kultury Svetlanę Boym, rozważono dwa typy tęsknoty (restoratywna i refleksyjna), a kryterium ich wydzielenia stanowiła oś czasu: przeszłość – przyszłość. Badaczki przekonują, że współcześnie mamy do czynienia ze wszechobecnością tęsknoty, co wynika – z jednej strony – z niepokojącej sytuacji na świecie (np. wojna w Ukrainie), a z drugiej strony – z ogólnej tendencji współczesnego świata, tj. niemożności osiągnięcia stanu spełnienia. Twórcza refleksja współczesnych artystów, pisarek i pisarzy nad doświadczaną i/lub antycypowaną utratą ostatecznie potwierdza kulturotwórczy potencjał pojęcia tęsknoty.

The aim of this paper is to shed light on the (semantic, cultural) meanings implied by the word "longing" in a diachronic and synchronic perspective. Starting from the original meanings of the noun "longing" in Proto-Slavic, the authors aim to demonstrate that longing as a philosophical concept was first constituted in the Judeo-Christian tradition and that its basis was the idea of the imperfection of the human condition and the consequent striving for the ideal. With reference to the typology of nostalgia proposed by the Russian-American cultural theorist Svetlana Boym, two types of longing (restorative and reflexive) are distin-guished, the criterion for their separation being localisation of the object of longing on the time axis: past-future. The researchers argue that today we are dealing with an omnipresent longing, which on the one hand is due to the worrying situation in the world (e.g. the war in Ukraine) and, on the other hand, to the general tendency of today's world, i.e. the impossibility of reaching a state of fulfilment. The creative reflection of contemporary writers on experienced and/or expected loss ultimately confirms the cultural potential of the concept of longing.

Ziel des Beitrags ist es, die (semantischen, kulturellen) Bedeutungen, die das Wort „Sehnsucht“ impliziert, in einer diachronen und synchronen Perspektive zu beleuchten. Ausgehend von den ursprünglichen Bedeutungen des Substantivs „Sehnsucht“ im Urslawischen wird aufgezeigt, dass die Sehnsucht als philosophisches Konzept erst in der jüdisch-christli-chen Tradition konstituiert wurde und dass ihr die Idee der Unvollkommenheit der conditio humana und das daraus folgende Streben nach dem Ideal zugrunde lag. Unter Bezugnahme auf die von der russisch-amerikanischen Kulturtheoretikerin Svetlana Boym vorgeschlagene Typologie der Nostalgie werden zwei Arten von Sehnsucht (restorative und reflective) unterschieden, wobei das Kriterium für ihre Trennung Lokalisierung des Sehnsuchtsobjektes auf der Zeitachse ist: Vergangenheit-Zukunft. Die Forscherinnen argumentieren, dass wir es heute mit einer allgegenwärtigen Sehnsucht zu tun haben, die einerseits auf die besorgniserregende Situation in der Welt (z. B. der Krieg in der Ukraine) und andererseits auf die allgemeine Tendenz der heutigen Welt zurückzuführen ist, d.h. die Unmöglichkeit, einen Zustand der Erfüllung zu erreichen. Die kreative Reflexion zeitgenössischer SchriftstellerInnen über erlebten und/oder zu erwartenden Verlust bestätigt letztlich das kulturelle Potenzial des Begriffs der Sehnsucht.