Antoni Malczewski jako magnetyzer. Opowiadanie Zdarzenie prawdziwe Michała Modzelewskiego w kontekście literatury o magnetyzmie

Artykuł poświęcony jest zagadkowemu tekstowi Michała Modzelewskiego pt. Zdarzenie prawdziwe, w którym przedstawiono przebieg terapii magnetycznej, prowadzonej przez Antoniego Malczewskiego na Zofii Rucińskiej, ostatniej towarzyszce życia wołyńskiego poety. Choć autor zasadniczo nie podważa hipotezy jego poprzedników co do tego, że Malczewski mógł być autorem tekstu (być może francuskojęzycznego), który był pierwowzorem dla opowiadania Modzelewskiego, to jednak wnikliwa analiza Zdarzenia prawdziwego oraz usytuowanie opowiadania w szerokim kontekście literatury magnetycznej pozwala na wysunięcie nowych hipotez odnośnie do jego genezy oraz na lepsze zrozumienie zarówno typowości, jak i wyjątkowości historii leczenia Zofii Rucińskiej. Nadal pewne pytania pozostają bez odpowiedzi, ale jedno wyłania się z całą pewnością: wbrew literackiemu toposowi biernej, uwiedzionej przez przebiegłego magnetyzera kobiety, to Zofia Rucińska okazuje się tu stroną czynną, burząc wszelkie stereotypy genderowe tamtych czasów.

The article is devoted to a mysterious text by Michał Modzelewski titled Zdarzenie prawdziwe [A Real Event], which describes the course of a magnetic therapy conducted by Antoni Malczewski on Zofia Rucińska, the last life companion of the Volhynian poet. Although the author basically does not challenge the hypothesis of his predecessors, claiming that Malczewski could be the author of the text (perhaps written in French) which was the prototype for Modzelewski’s short story, a careful analysis of Zdarzenie prawdziwe and situating the short story in the broad context of magnetic literature allows to put forward new hypotheses concerning its genesis and provide a better understanding of both the typical and unique character of the history of Zofia Rucińska’s treatment. While some questions remain unanswered, one thing emerges with certainty: despite the literary topos of the passive woman seduced by the cunning magnetizer, it is Zofia Rucińska who turns out to be the active party, destroying all gender stereotypes of that time.