СССР. Размышления после распада

W artykule autor podkreśla, że rozważenie przyczyn rozpadu ZSRR ponownie aktualizuje potrzebę zbadania zasad, stanowiących podstawę jego utworzenia. Przed historykami i politykami znów stanęły, jak się wydawało, już rozwiązane problemy: czy w przedrewolucyjnych dokumentach programowych bolszewików przewidywano utworzenie państw narodowych? Jeśli nie przewidywano takiej sytuacji, to jakie historyczne okoliczności zmusiły lub pobudziły bolszewików do tworzenia rosyjskiej federacji według kryteriów narodowo-terytorialnych? Na ile był realny (tj. odpowiadał zaistniałej sytuacji politycznej w kraju) w pierwszych latach władzy radzieckiej terytorialny federalizm? Następnie S. Bajbakow omawia współczesną ocenę pozycji bolszewików dotyczącą problemu nacjonalnego. Należy przy tym uwzględnić, że ich stanowisko do października 1917 r. i w pierwszych latach władzy radzieckiej nie było tak jednolite, jak w okresie reżymu stalinowskiego. Teza teoretyków bolszewizmu o prymacie interesów klasowych nad nacjonalnymi w zasadzie świadczyła o lewicowej pozycji, którą zajmowali bolszewicy w rosyjskiej i międzynarodowej socjaldemokracji. Jednak nie mieli oni jednolitej koncepcji na temat realizacji tej ogólnej metodologicznej zasady marksizmu w czasie opracowania konkretnych zadań partii w kwestii nacjonalizmu. Już od momentu powstania SDPRR wewnątrz niej ujawnił się jawnie nihilistyczny nurt, którego przedstawiciele uważali, że uznanie praw narodów do samostanowienia jest sprzeczne z internacjonalistyczną walką proletariatu. Ten punkt widzenia stanowi istotę najbardziej lewicowej pozycji socjaldemokratów, tj. nadawał jej kierunek ultralewicowy. Te ultralewicowe poglądy rozprzestrzeniły się nie tylko wśród rosyjskich, ale i wśród polskich socjaldemokratów.