Kulturowe czytanie literatury. Społeczne parametry ewaluacji bohatera literackiego (przypadek Wokulskiego)

W artykule podejmujemy próbę pokazania, jak kulturowo-specyficzne czynniki, dominujące w pewnej grupie społecznej, wpływają i modelują ewaluację bohatera literackiego, szczególnie jego postawy wobec wyzwań, które go spotykają, podejmowane przez niego decyzje, jego cechy charakteru, jego stany wewnętrzne (przekonania, pragnienia i myśli) oraz potoczne teorie, którymi się kieruje w życiu. Podjęty zakres rozważań wpisuje się w prowadzone współcześnie badania, opisujące, jak kulturowo określone myślenie może kształtować czytanie i rozumienie dzieł literackich. W naszym badaniu wchodzimy w dyskusję nad kulturowymi różnicami między światem Zachodu i Wschodu i interesuje nas, jak dalece i w jakim wymiarze wyliczane różnice, dzielące te dwie grupy kulturowe, takie jak te dotyczące „ja” (ja-współzależne vs ja niezależne), form motywacji (zewnętrzna vs wewnętrzna), zasad moralnych (utylitaryzm vs indywidualizm), pozycjonowania względem siebie racji rozumu i serca itd., są transferowane w obszar ewaluacji bohatera literackiego. W badaniu prezentowanym w artykule wzięli udział studenci z Chin i Polski. Studenci z obu uniwersytetów odpowiadali na kilkadziesiąt pytań zawartych w przygotowanym społecznym kwestionariuszu wymagającym oceny bohatera powieści Bolesława Prusa Lalka — Stanisława Wokulskiego. Przeprowadzane badania pokazują, że na wiele pytań — które zostały spięte z określonymi parametrami kulturowymi dzielącymi świat Wschodu i Zachodu — studenci z obu grup kulturowych odpowiadali w odmienny sposób, co w profilu przeprowadzonych badań interpretowane jest jako widoczny transfer kulturowy z jednego obszaru myślenia w inny obszar.

The present article attempts to show how culture-specific factors dominant in a given social group  influence and model evaluation of literary characters. Special attention is paid to the character’s attitude towards challenges he faces, his decisions, his personality traits, his mental states (beliefs, desires and thoughts) as well as folk psychology which guide him in his life. The profile of our research project fits into contemporary investigations of how culturally defined thinking can shape reading and understanding of literary works in terms of both evaluation of literary characters, comprehension of plot, and perception of time implied in the work. Our research project contributes to the current discussion on cultural differences between the West and the East. Students from Poland and China took part in the project. They all answered several dozen questions of a specially prepared social questionnaire concerning their evaluation of Stanisław Wokulski, the protagonist of Bolesław Prus’ novel Lalka (The Doll). The results show that students from the two cultural groups responded in different ways to many questions which were correlated with specific cultural parameters that differ the East and the West, which in the profile of our research is interpreted as a visible cultural transfer from one area of thinking into another.